ÖZGÜL FOBİ

İnsanlar hayatlarının bazı dönemlerinde çeşitli korkulara  maruz kalabilir. Hayatı boyunca hiç korku yaşamamış bir insana rastlamak mümkün değildir. Kişilerin yaşadığı korkuları “özgül fobi” olarak adlandırmak için, kişinin en az 6 ay süreyle özgül bir şey ya da durum karşısında yüksek kaygı yaşaması, bu durumdan kaçınması, durumun iş, eğitim gibi yaşam alanlarından biri ya da daha fazlasında sıkıntı, yeti eksilmesi gibi işlevsellik kaybı yaşamasına neden olması gerekmektedir. Fobiler kişide kontrol dışı kaygı, panik atak, bulantı, kaşınma, çarpıntı, terleme, titreme ya da bayılma gibi belirtilerin ortaya çıkmasına sebep olabilir.

Fobiler belirli bir nesneye, canlıya, eşyaya yönelik görülebilir. Hayvan, doğal çevre (gök gürültüsü, deprem), yükseklik, kan, kapalı alan gibi fobiler oldukça sık görülebilen özgül fobilerdir. Kişiler korktukları şeyle karşılaştıklarında tehlikenin boyutunu oldukça yüksek, buna karşın baş etme güçlerini ise oldukça düşük görerek kontrolü kaybetmekte dehşetine kapılabilir, bayılma, panik atak, vazovagal tepki gibi ani ve yüksek reaksiyonlar görülebilir.

Fobiler kişiye göre değişen çok öznel anlamlara yönelik olduğu için çeşitlilik yelpazesi oldukça geniştir. Yükseklik korkusundan, hastalanma korkusuna, böcek, kedi, köpek, yılan korkusundan  iğne korkusuna, ölüm korkusundan karanlık korkusuna, gök gürültüsü korkusundan sudan, ateşten, aynadan, yalnızlıktan korkmaya, insanlardan korkmaktan topluluk içinde konuşma, dışarı çıkma, toplu taşıma araçlarına binme, kapalı alanda kalmaktan korkmaya kadar pek çok özgül fobi görülebilmektedir.

Fobilerin çeşitli sebepleri vardır. Davranışsal bir öğrenme sonucu geçmiş olumsuz deneyimlerde öğrendiği klasik koşullanma, gözlemsel öğrenme  olarak ortaya çıkabilirken, yaşanan travmatik olaylarla başlayabilir. Kişinin yaşadığı korku deneyimi sürdükçe buna karşı aldığı kaçma ve kaçınma eylemleri korkusunu daha da pekiştirerek arttırır. Genellikle çocukluk ya da ergenlikten itibaren görülmeye başlarken, kişilerde birden fazla özgül fobi tipi aynı anda görülebilir.

Psikoterapide korkulan nesneye yüklenen anlam, tehlikeyi sürekli takip etme, dikkati tehlike içeren nesneye odaklama, dışsal tehlike içeren etkin şemalar üzerine yapılan bilişsel yeniden yapılandırma çalışmaları, kaçınılan uyaranlara yönelik imajinal ve gerçek yaşamda yapılan aşamalı maruz bırakma çalışmaları uygulanır. Kişi olumsuz beklentilerin gerçekleşmediğini gördükçe kendisine olan güveni artar, tehlike algısının şiddeti zayıflar ve yeterli başetme gücüne sahip olduğu ile ilgili inancı kuvvetlenir.

Örneğin köpek fobisi için yapılan bir aşamalı maruz bırakma çalışmasında öncelikle kağıda bir köpek resmi çizilmesi, köpekler hakkında kitaplar okumak, fotoğraflarına bakmak şeklinde adımlarla başlanır. Daha sonra köpek videosu izlemek, kapalı yerde bulunan bir köpeği izlemek ve açık alanda bulunan bir köpeği güvenli bir yerden izlemek şeklindeki adımlarla giderek maruz bırakma dozu arttırılır. Son aşamada ise çalışma arada engel olmadan uzaktaki bir köpeğe bakmak, orta uzaklıktan köpeği izlemek, birinin tuttuğu bir köpeğe yakından bakmak ve son olarak birinin tuttuğu bir köpeği okşamak şeklinde ilerler.